Όταν η εφηβεία μοιάζει με απειλή: Γονεϊκή αυστηρότητα ή υγιή όρια;

Για τον Δήμο Περιστερίου, η μέριμνα για την ψυχική υγεία των πολιτών του δεν αποτελεί απλώς μία υπηρεσία, αλλά δέσμευση ουσίας.

Με επίκεντρο πάντα τον άνθρωπο και με γνώμονα τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, ο Δήμος με στοχευμένες δράσεις επενδύει στην πρόληψη, την υποστήριξη και την ενδυνάμωση όσων το έχουν ανάγκη.

Σε αυτό το πλαίσιο, η δέσμευση του Δήμου ενισχύεται από την Κοινωνική Υπηρεσία με τους άρτια καταρτισμένους και με βαθιά ευαισθησία νέους επιστήμονες της, όπως η Θεώνη Διαμαντοπούλου, που προσφέρουν στήριξη γεμάτη γνώσεις και ενσυναίσθηση, ενισχύοντας καθημερινά την δέσμευση του Δήμο για ψυχικά υγιείς και κοινωνικά ενδυναμωμένους πολίτες.

Για μια ισορροπημένη κοινωνία, η ψυχική υγεία είναι θεμέλιο. Ο Δήμος Περιστερίου το γνωρίζει και καθημερινά συνεισφέρει ουσιαστικά στη συνοχή και την ποιότητα ζωής της τοπικής κοινωνίας.

«Δεν αναγνωρίζω πια το παιδί μου…». Μια φράση που επαναλαμβάνουν συχνά γονείς εφήβων, περιγράφοντας το ξάφνιασμα, τον φόβο ή και την απογοήτευσή τους μπροστά στην ξαφνική αλλαγή της συμπεριφοράς του παιδιού τους.

Η εφηβεία είναι μια εποχή σωματικής, συναισθηματικής και γνωστικής μεταμόρφωσης, που δοκιμάζει τα όρια όλων. Γονείς και παιδιά βρίσκονται ξαφνικά σε νέα, άγνωστα εδάφη.

Με το παρόν άρθρο φιλοδοξώ να φωτίσω τις δυναμικές που εκτυλίσσονται πίσω από τις εντάσεις, τις αποστάσεις και τις ενίοτε εκρηκτικές συγκρούσεις. Πώς αντιλαμβάνεται ένας γονιός την ένταση της εφηβείας και πώς την βιώνει ο ίδιος ο έφηβος; Πού τελειώνει η γονεϊκή καθοδήγηση και πού ξεκινά ο αυταρχισμός; Είναι τα όρια εχθρός της ελευθερίας ή ο βασικός όρος για τον σεβασμό και την ασφάλεια; Ερωτήματα που δεν χωρούν απλές απαντήσεις αλλά αξίζει να εξετάσουμε χωρίς φόβο και με ειλικρίνεια.

Εφηβεία: Η μετάβαση που ταράζει τις ισορροπίες

Σε πολλούς γονείς η λέξη «εφηβεία» τους προκαλεί έναν εσωτερικό σφίξιμο. Είναι εκείνη η περίοδος που το παιδί αρχίζει να απομακρύνεται, να αμφισβητεί, να συγκρούεται. Και μπορεί φαινομενικά να μοιάζει με εξέγερση, στην ουσία, όμως, πρόκειται για κάτι βαθύτερο. Μια εσωτερική ανάγκη του εφήβου να αποκτήσει αυτονομία, να ανακαλύψει την προσωπική του ταυτότητα και το δικό του νόημα ζωής.

Ο έφηβος δεν απορρίπτει τους γονείς του αλλά αποστασιοποιείται για λίγο, ώστε να ανακαλύψει ποιος είναι χωρίς αυτούς. Αυτός ο προσωρινός αποχωρισμός δεν είναι επίθεση αλλά το φυσικό επόμενο βήμα μιας υγιούς ανάπτυξης.

Η μετάβαση από την παιδική εξάρτηση στην αυτονόμηση δυστυχώς δεν γίνεται να συμβεί χωρίς τριγμούς. Είναι μια εσωτερική αναμέτρηση του εφήβου, μια πορεία αποδόμησης και αναδόμησης της προσωπικότητας του.

Συχνά, λοιπόν, η φυσική απόσταση που παίρνει από τους γονείς του, εκλαμβάνεται από αυτούς ως απόρριψη κι αυτό πυροδοτεί αντιδράσεις ελέγχου ή έντασης. Έτσι, γεννιέται ένας φαύλος κύκλος όπου η επικοινωνία τους δοκιμάζεται, η σύνδεση δυσχεραίνει και οι γονείς καλούνται να ισορροπήσουν ανάμεσα στην καθοδήγηση και την κατανόηση.

Η εφηβεία δεν είναι πόλεμος. Είναι μετάβαση και χρειάζεται χώρο, χρόνο, εμπιστοσύνη και ήρεμους ενήλικες που θα παραμένουν εκεί, όχι για να επιβληθούν αλλά για να προσφέρουν την στήριξη τους.

Περί επιβολής ορίων: Η ουσία της γονεϊκής καθοδήγησης

Το να θέτει ένας γονιός όρια στο παιδί του δεν είναι αυστηρότητα αλλά υπευθυνότητα, καθώς λειτουργούν ως πλαίσιο ασφάλειας γι’ αυτό. Ωστόσο, όταν τα όρια επιβάλλονται χωρίς διάλογο, όταν εμφανίζονται ως αδιαπραγμάτευτες εντολές χωρίς εξήγηση ή χωρίς σεβασμό στις ανάγκες του εφήβου, τότε χάνουν τον προστατευτικό τους ρόλο και εκλαμβάνονται από αυτόν ως τιμωρία, με αποτέλεσμα να επιχειρεί να τα παραβιάσει για να αποδείξει την αυτονόμησή του.

Επίσης, είναι αξιοσημείωτο πως πολλοί γονείς, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν τον έλεγχο, φοβούνται ότι η έλλειψη αυστηρότητας θα οδηγήσει σε απώλεια του γονεϊκού τους ρόλου. Αν και το συναίσθημα αυτό είναι απολύτως κατανοητό, δεν θα πρέπει να αποτελεί τον οδηγό της σχέσης, καθώς τα όρια έχουν πραγματική αξία μόνο όταν δεν ακυρώνουν το συναίσθημα του παιδιού αλλά το προστατεύουν.

Η σχέση γονέα και εφήβου: Χτίζοντας εμπιστοσύνη αντί για επιβολή

Η σχέση γονέα και παιδιού δεν οικοδομείται με όρους πειθαρχίας, αλλά θεμελιώνεται στην εμπιστοσύνη. Ο έφηβος μπορεί να συνδεθεί ουσιαστικά με τους γονείς του μόνο όταν νιώθει πως γίνεται αποδεκτός ακόμη και όταν κάνει λάθη.

Αντίθετα, όταν η επικοινωνία περιορίζεται σε εντολές, απαγορεύσεις ή επικρίσεις, το παιδί απομακρύνεται. Όχι για να τιμωρήσει τον γονιό, αλλά επειδή δεν αισθάνεται ότι "χωράει" σε αυτή τη σχέση. Η απόσυρσή του δεν είναι ένδειξη αδιαφορίας, αλλά ανάγκη προστασίας του εαυτού του.

Γι’ αυτό και είναι κρίσιμο η επικοινωνία να πάψει να έχει τη μορφή συνεχούς νουθεσίας και να μετατραπεί σε ειλικρινή διάλογο. Μόνο τότε ανοίγει ο δρόμος για μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη σύνδεση.

Η εφηβεία δεν είναι μόνο μια περίοδος αποστασιοποίησης, όπως συχνά φοβούνται οι γονείς. Είναι επίσης μια ευκαιρία για τη δημιουργία μιας νέας ποιότητας στη σχέση τους με το παιδί μιας σχέσης που βασίζεται στην κατανόηση, στον σεβασμό και στη διαθεσιμότητα.

Άλλωστε, οι έφηβοι, όσο κι αν δεν το εκδηλώνουν ανοιχτά, έχουν ανάγκη από τους γονείς τους. Τους χρειάζονται ως παρόντες, διαθέσιμους και ειλικρινείς συνομιλητές. Τα παιδιά δεν μαθαίνουν μέσα από αυτό που τους επιβάλλεται, αλλά μέσα από αυτό που τους εξηγείται, τους αναγνωρίζεται και συζητιέται.

Η λεπτή γραμμή της σχέσης: Ο σεβασμός ως πεδίο συνύπαρξης

Η απαίτηση για σεβασμό είναι έντονη και από τις δύο πλευρές: οι γονείς τον απαιτούν, οι έφηβοι τον διεκδικούν. Ωστόσο, όταν απουσιάζει η διάθεση για αμοιβαιότητα, ο σεβασμός μετατρέπεται εύκολα σε εργαλείο επιβολής.

Κι όμως, η ουσιαστική επικοινωνία δεν προϋποθέτει ομοφωνία, αλλά δεκτικότητα. Δεν έχει στόχο να εξαλείψει τη διαφωνία, αλλά να την εντάξει στον διάλογο. Όταν ένας γονέας επιτρέπει στο παιδί του να εκφράσει διαφορετική άποψη χωρίς φόβο, του διδάσκει στην πράξη τι σημαίνει σεβασμός και πώς αυτός συνυπάρχει με την ελευθερία έκφρασης.

Τελικά, ο σεβασμός δεν είναι υπόθεση ιεραρχίας, αλλά τρόπος συνύπαρξης. Είναι η βάση για κάθε σχέση που θέλει να αντέξει στον χρόνο και να εξελιχθεί με υγεία.

Γέφυρες επικοινωνίας με τη συμβολή του ειδικού ψυχικής υγείας

Σε περιόδους στασιμότητας ή έντονης συναισθηματικής φόρτισης, όταν η καθημερινότητα στο σπίτι μοιάζει να μετατρέπεται σε πεδίο μάχης, η συμβολή ενός ειδικού ψυχικής υγείας μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά. Όχι για να "διορθώσει" κάποιον ή να πάρει τη θέση του γονέα, αλλά για να φωτίσει τις πτυχές της σχέσης που παραμένουν αθέατες κατά τις εντάσεις.

Ο ρόλος του ειδικού είναι να διευκολύνει την έκφραση, να βοηθήσει στον εντοπισμό αναγκών, να ξεκαθαρίσει ρόλους και δυναμικές πάντα με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες κάθε οικογένειας. Μέσα από την αναγνώριση των εσωτερικών αναγκών, τόσο του εφήβου όσο και των γονιών του, η θεραπευτική διαδικασία συμβάλλει στην αναδόμηση μιας σχέσης που βασίζεται στην ειλικρίνεια, τη φροντίδα και την κατανόηση της νέας συνθήκης που εισάγει η εφηβεία.

Μια τέτοια παρέμβαση δεν αφορά μόνο το παιδί ή μόνο τον γονιό αφορά τη σχέση. Και μέσα από αυτήν τη σχέση μπορεί να ξαναχτιστεί η επικοινωνία, να μειωθούν οι εντάσεις και να δημιουργηθεί χώρος για κάθε μέλος της οικογένειας ώστε να υπάρχει με αυθεντικότητα, χωρίς να θυσιάζει την ατομικότητά του.

Συναισθηματική ωρίμανση: Γονείς και έφηβοι σε κοινή διαδρομή

Η εφηβεία δεν είναι περίοδος που πρέπει να φοβόμαστε, αλλά μια φάση γεμάτη προκλήσεις και ευκαιρίες για γονείς και εφήβους. Μέσα από συγκρούσεις αναδύεται η δυνατότητα για ουσιαστικό διάλογο και βαθύτερη κατανόηση. Όταν οι γονείς προσεγγίζουν με σεβασμό και ανοιχτή διάθεση, δημιουργούν ασφαλές πλαίσιο εμπιστοσύνης, όπου ο έφηβος νιώθει, ακούγεται και συμμετέχει αυθεντικά. Τα όρια γίνονται προστασία, όχι τιμωρία και η σχέση τους μπορεί να γίνει πιο ώριμη και αληθινή. Αυτός ο δεσμός είναι ο μεγαλύτερος θησαυρός της εφηβείας, μια μοναδική ευκαιρία να ενώσει δύο γενιές.