ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ, Περιστέρι, μαθηματικός, Αινστάιν

ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ: Ο λαμπρός Έλληνας Μαθηματικός

Της Γιούλης Ηλιοπούλου

 

Είναι ένας από τους πιο πολυσύχναστους δρόμους του κέντρου του Περιστερίου. Πίσω από το Δημαρχείο, η οδός Καραθεοδωρή, με το χαρακτηριστικό άγαλμα να σηματοδοτεί την αρχή του δρόμου (πεζόδρομου για την ακρίβεια) και εκατοντάδες κόσμου να περνά ή να κάθεται ξαποσταίνοντας στα παγκάκια του. Ποιος είναι όμως ο κύριος προς τιμήν του οποίου κατασκευάστηκε το άγαλμα και μετονομάστηκε η οδός; Ας τον γνωρίσουμε.

O Κωνσταντίνος  Καραθεοδωρή (το κανονικό του όνομα –παρόλο που ηχεί λίγο…περίεργο στα αυτιά- ήταν χωρίς το τελικό ς) ήταν γνωστός εκτός Ελλάδας ως Konstantin Carathéodory. Συχνά βέβαια αναφέρεται ως Καραθεοδωρής.

Ήταν μαθηματικός, διακριθείς σε παγκόσμιο επίπεδο. Το επιστημονικό έργο του, γραμμένο στη συντριπτική πλειοψηφία στα γερμανικά, επεκτείνεται σε πολλούς τομείς των Μαθηματικών, της Φυσικής και της Αρχαιολογίας. Είχε σημαντικότατη συνεισφορά ιδιαίτερα στους τομείς της πραγματικής ανάλυσης, της συναρτησιακής ανάλυσης και της θεωρίας μέτρου και ολοκλήρωσης.

Η ρίζες της οικογένειάς του φτάνουν στην Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης. Γενάρχης ήταν ο Στέφανος Καραθεοδωρής (1789-1867) γιατρός, λόγιος και μαθηματικός, ιδρυτής της αυτοκρατορικής ιατρικής σχολής της Κωνσταντινούπολης στην οποία δίδαξε ως καθηγητής για 40 χρόνια. Υπήρξε προσωπικός ιατρός του σουλτάνου, σύμβουλος του υπουργείου εκπαίδευσης, Γενικά οι Καραθεοδωρή κατελάμβαναν ανώτατα αξιώματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ως υπουργοί, πρεσβευτές, ηγεμόνες νήσων και διπλωματικοί υπάλληλοι.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου το 1873 στο Βερολίνο. Ήταν γιος του διπλωμάτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Στέφανου Καραθεοδωρή και της Δέσποινας Πετροκόκκινου από τη Χίο.

Το μεγάλο του ταλέντο και η κλίση του στις επιστήμες, ιδιαίτερα στα Μαθηματικά, ήταν ευδιάκριτα από τα μαθητικά κιόλας χρόνια. Σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Ιούλιος Βερν έγραφαν στο λεύκωμά του ότι αν συνέχιζε με τον ίδιο ζήλο και επιμέλεια, θα γινόταν μια μεγάλη προσωπικότητα των επιστημών.

Στα 16 του κέρδισε δύο συνεχόμενες χρονιές το βραβείο του πανεθνικού διαγωνισμού μαθηματικών του Βελγίου. Στα 18 του γράφτηκε στο τμήμα μηχανικών της βελγικής στρατιωτικής σχολής. Το 1898 καταλαμβάνει σπουδαία θέση σε μεγάλα αρδευτικά έργα του Νείλου, όπως το φράγμα του Ασιούτ και του Ασουάν.

 

Επιλέγοντας τη μεγάλη του αγάπη, τα Μαθηματικά

Κι ενώ η καριέρα του ως μηχανικού προδιαγραφόταν λαμπρή, ο ανήσυχος νεαρός τα παράτησε όλα για να αφοσιωθεί στα Μαθηματικά, το μεγάλο του πάθος.

Αυτή ήταν και η σημαντικότερη καμπή στην ιστορία του Κ. Καραθεοδωρή, την οποία ο ίδιος περιγράφει ως εξής στις αυτοβιογραφικές του σημειώσεις.

«Η οικογένεια μου, οι παλιοί μου φίλοι, Δημήτριος Βικέλας και Μάρκος Δραγούμης, έβρισκαν το σχέδιό μου, να εγκαταλείψω μια εξασφαλισμένη θέση με πολλές δυνατότητες για το μέλλον, περισσότερο από κωμικό. Εγώ ο ίδιος δεν ήμουν ουδόλως πεπεισμένος, ότι αυτό το σχέδιο θα πετύχει και θα αποφέρει καρπούς. Δεν μπορούσα όμως να αντισταθώ στην καταναγκαστική ιδέα, ότι μόνον η ανεμπόδιστη ενασχόληση με τα Μαθηματικά έδινε στη ζωή μου το περιεχόμενό της».

Έτσι, στα 27 του, παίρνει τη μεγάλη απόφαση της ζωής του: να σπουδάσει Μαθηματικά στο Βερολίνο και κατόπιν στη Γοττίγγη που ήταν το δεσπόζον τότε μαθηματικό κέντρο.

Ο ίδιος ο Κ. Καραθεοδωρή γι’ αυτήν την απόφαση είχε γράψει πως «επρόκειτο περί της μεγαλυτέρας, εις ολκήν συνεπειών, αποφάσεως, ήν ποτέ έλαβον εις την ζωήν μου».

Όπως ήταν αναμενόμενο, η πρόοδός του ήταν ραγδαία. Ο επιβλέπων καθηγητής της διατριβής του, Minkowski, στην αξιολόγησή του γράφει: «Η εργασία ανήκει στις καλύτερες μαθηματικές διατριβές που έχουν υποβληθεί στη σχολή».

Ο Καραθεοδωρή δημιούργησε νέες θεωρίες και «ανακαίνισε» παλιά αξιώματα. Ασχολήθηκε με τον λογισμό των μαθηματικών με τον οποίο είχαν ασχοληθεί κορυφαίοι επιστήμονες και έδωσε λύση στο πρόβλημα των ασυνεχών λύσεων όπου όλες οι ασκήσεις και οι μελέτες σταματούσαν. Όλοι ήταν πλέον εκστατικοί με τη διάνοια του Καραθεοδωρή. Με την ίδια θέρμη ασχολήθηκε και με Φυσική και με τη Θερμοδυναμική και δικαίως θεωρείται ως ένας από τους μεγάλους «πατέρες» της επιστήμης.

Άμεσα του δόθηκε θέση καθηγητή στο περίφημο μαθηματικό κέντρο της Ευρώπης το Göttingen, παρόλο που ο ίδιος επιθυμούσε τη διδασκαλία στην Ελλάδα.

Το 1908 παντρεύτηκε την Ευφροσύνη και μετά από ένα χρόνο απέκτησε τον γιό του Στέφανο και αργότερα την κόρη του Δέσποινα.

Ως δάσκαλος χάραξε την ανεξίτηλη φυσιογνωμία του στη μνήμη των μαθητών του. Όταν αναχωρούσε από τη Γοττίγγη για το Βερολίνο, οι μαθητές του που τον φώναζαν χαϊδευτικά «Cara», οργάνωσαν ειδική τελετή, στην οποία εξύμνησαν  τα μεγάλα προτερήματα του δασκάλου τους και περιέγραφαν τη λύπη τους για τον αποχωρισμό.

Ο Καραθεοδωρή γνωρίστηκε και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, μια γνωριμία που θα κρατούσε για πολλά χρόνια, καθώς ο Βενιζέλος εκτιμούσε πολύ τις ικανότητές του και γι’ αυτό άλλωστε τον κάλεσε το 1919 για να ηγηθεί του νεοσύστατου ελληνικού πανεπιστημίου της Σμύρνης. Χωρίς δεύτερη σκέψη ο Καραθεοδωρή παράτησε την έδρα του στη Γερμανία και έσπευσε να βοηθήσει στην εκπλήρωση του οράματος του Βενιζέλου. Ονόμασε το πανεπιστήμιο συμβολικά «Φως εξ Ανατολών» και εκτός από την οργάνωσή του, έκανε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να καταστεί ένα κορυφαίο ίδρυμα έρευνας. Έφερε όργανα και εξοπλισμό από το εξωτερικό και προσπάθησε μέσω της ιατρικής έρευνας να καταπολεμήσει την ελονοσία που εκείνο τον καιρό κυριολεκτικά «θέριζε».

 

Η σχέση του με τον Αϊνστάιν

Μέσα στην τεράστια και λαμπρή επιστημονική του καριέρα ξεχωρίζει και η σχέση του με τον Αϊνστάιν. Μέσα από την αλληλογραφία του (ξεκινά τον Σεπτέμβρη του 1916) προκύπτει η μεγάλη συμβολή του Έλληνα μαθηματικού σε 3 δυσκολίες που συνάντησε στη διατύπωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Ο Αϊνστάιν αναγνώρισε τη βοήθεια που δέχτηκε από τον Κ. Καραθεοδωρή. Σε μία επιστολή αντίγραφο της οποίας βρίσκεται στα αρχεία του μουσείου Κ. Καραθεοδωρή γράφει:

«Αξιότιμε κύριε συνάδελφε!

Θεωρώ την παράγωγό σας υπέροχη.

Αρχικά με δυσκόλεψε ένα μικρό γραφικό λάθος που βρισκόταν στην δεύτερη σελίδα. Τώρα όμως κατανοώ τα πάντα. Θα έπρεπε να δημοσιεύσετε την θεωρία μ’ αυτήν την μορφή στo Αnnalen der Physik, γιατί οι Φυσικοί συνήθως δεν γνωρίζουν τίποτε για το αντικείμενο αυτό, όπως και εγώ άλλωστε. Θα πρέπει να σας φάνηκα με την επιστολή μου σαν τον Βερολινέζο εκείνο, ο οποίος μόλις τώρα ανακάλυψε το Γκρούνεβαλντ και ρωτάει αν υπήρξαν ποτέ άνθρωποι εκεί μέσα.

Αν θέλετε δε να κάνετε τον κόπο να μου αναπτύξετε και τους κανονικούς μετασχηματισμούς θα βρείτε στο πρόσωπό μου έναν ευγνώμονα και συνειδητό ακροατή. Κι αν επιπλέον λύσετε το πρόβλημα των κλειστών χρονικών γραμμών, τότε προσκυνώ σας. Εδώ κρύβεται κάτι, με το οποίο αξίζει να ασχοληθούν οι κορυφαίοι.

Τους εξαιρετικούς μου χαιρετισμούς

Δικός σας Α. Αϊνστάιν».

 

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή

Ο Καραθεοδωρή δεν πρόλαβε να εκπληρώσει το έργο του στη Σμύρνη. Το διέκοψαν βάναυσα τα γεγονότα του 1922. Υπάρχουν μαρτυρίες της εποχής εκείνης που αναφέρουν ότι ο Κ. Καραθεοδωρή αναχώρησε κυριολεκτικά τελευταία στιγμή και με κίνδυνο της ζωής του προκειμένου να επιβιβάσει σε πλοίο τα όσα με τόση επιμέλεια μετέφερε από την Ευρώπη για το πανεπιστήμιο της Σμύρνης. Με τη βοήθεια ενός δημοσιογράφου κατάφερε να φύγει τελικά και αυτός με το πλοίο Νάξος.

Τα επόμενα χρόνια διορίσθηκε καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αθηνών (1922) και το 1923 στο Μετσόβιο. Το 1924 απογοητευμένος από την κατάσταση στα φτωχά ελληνικά πανεπιστήμια έφυγε στο εξωτερικό. Έγινε καθηγητής στο Μόναχο δίπλα σε τεράστια ονόματα της επιστήμης. Το 1928 ανταποκρινόμενος στην πρόσκληση που του έγινε από το Πανεπιστήμιο του Harvard και από τη Μαθηματική Εταιρεία, ο Καραθεοδωρή φθάνει στις ΗΠΑ, μαζί με τη γυναίκα του, στις 25 Ιανουαρίου 1928. Στο Harvard της Μασαχουσέτης, δίδαξε για ένα ολόκληρο εξάμηνο και για ένα δίμηνο στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Επίσης έδωσε μια σειρά διαλέξεων σε 20 Πανεπιστήμια, στο Cambridge, στο Berkley στο San Francisco, στο Λος Άντζελες, στην Ουάσιγκτον, στη Νέα Ορλεάνη, στη Ν. Υόρκη κ.ά.

Το 1929 ο Βενιζέλος ζήτησε για δεύτερη φορά τη βοήθειά του για την αναδιοργάνωση του Καποδιστριακού και του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου. Λίγο πριν στη συνεδρίαση της βουλής (τον Δεκέμβρη του 1929) ο τότε υπουργός παιδείας, Γεώργιος Παπανδρέου, θα αναφερθεί για τον Κ. Καραθεοδωρή με τα εξής λόγια «Θεωρούμε ευτυχές το γεγονός για τα πανεπιστήμια Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, και ενός τρίτου που ενδεχομένως είναι το πανεπιστήμιο Αιγαίου με έδρα Μυτιλήνη ή Χίο, διότι ο Έλλην Επιστήμων, ο οποίος τιμά το Ελληνικόν όνομα εις την ξένη, έστρεξε να προσφέρει τα φώτα του προς την πατρίδα του».

Πέθανε στο Μόναχο, στις 2 Φεβρουαρίου 1950, σε ηλικία 77 ετών. Ο θάνατός του αναγγέλθηκε επίσημα στην ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών και τότε πρόεδρος της Ακαδημίας μεταξύ άλλων είχε πει: «Μία εξέχουσα φυσιογνωμία της διεθνούς επιστήμης εξέλιπε».

Πηγές:

Σύνδεσμος Φίλων και Μουσείο Καραθεοδωρή